Mikroplastik ABC

Mikroplastik ABC. Wszystko, co musisz o nim wiedzieć

Na temat mikroplastiku krąży wiele mitów, jak chociażby to, że przeciętny człowiek nie musi martwić się problemem mikroplastiku lub, że mikroplastik jest z naszego ciała natychmiast wydalany.

Nie każdy wie, że mikroplastik jest niestety wszędzie. Występuje w wodzie, w produktach spożywczych, a nawet w powietrzu, którym oddychamy. Ponadto badania pokazują, że gromadzi się on w komórkach ludzkiego ciała i może prowadzić do reakcji zapalnych i innych problemów zdrowotnych.

Sprawdziliśmy, co nauka mówi na temat mikroplastiku – obecnie jednego z najbardziej realnych i palących problemów ekologicznych i zdrowotnych. Zapraszamy do lektury naszego kompendium wiedzy! O mikroplastiku – w przystępny sposób!

Dziękujemy Pani Agacie Rosińskiej z Politechniki Częstochowskiej za udostępnienie pracy naukowej podsumowującej aktualny stan badań na temat mikroplastiku w środowisku wodnym.

Czym jest mikroplastik i jak powstaje?

Mikroplastik, który coraz częściej pojawia się w dyskusjach o ochronie środowiska, to drobne cząsteczki plastiku – według różnych źródeł – o średnicy mniejszej niż 5 mm lub mniejszej niż 1 mm, które powstają w wyniku rozpadu tworzyw sztucznych lub są produkowane celowo jako mikrogranulki. Można powiedzieć, że jest on skutkiem wieloletniej dominacji tworzyw sztucznych w codziennym życiu człowieka.

Masowa produkcja tworzyw sztucznych rozpoczęła się w połowie XX wieku, kiedy to reklamowano je jako materiał „idealny” – lekki, elastyczny, wytrzymały i mocny. Od tamtej pory wytwarzanie plastiku gwałtownie wzrosło, co przyniosło społeczeństwu wiele korzyści. Teraz, po około 70 latach, roczna produkcja plastiku przekracza 300 milionów ton. Zaczęliśmy jednak dostrzegać jej długoterminowe skutki dla środowiska i zdrowia.

Dziś plastik staje się zagrożeniem ekologicznym – ze względu na masową produkcję, nieostrożne użytkowanie i długi czas rozkładu. Pomimo wzrostu recyklingu, nadal duże ilości plastikowych odpadów trafiają do środowiska – według raportu Programu Środowiskowego ONZ tylko około 9% plastiku podlega recyklingowi, 12% jest spalane, a 79%  jest zakopywane czy też wyrzucane.

Mikroplastik a nanoplastik – jaka jest różnica?

Najprościej mówiąc, mikroplastik i nanoplastik różnią się od siebie wielkością.

Jak już wcześniej zaznaczyliśmy, klasyfikacja odpadów plastikowych ze względu na rozmiar jest niejednoznaczna, różne źródła przyjmują różne wielkości. Naukowcy wypracowali stanowisko, że mikroplastik to cząstki plastiku o rozmiarach od 1 do 1000 mikrometrów (1 mm). Zatem obejmuje on cząstki od niemal mikroskopijnych po takie, które widać gołym okiem.

Nanoplastik to jeszcze mniejsze cząstki plastiku, o rozmiarach od 1 do 1000 nanometrów (nm). Nanometr to jedna tysięczna mikrometra, co oznacza, że nanoplastik jest niewidoczny dla oka, a jego wymiary są porównywalne z cząsteczkami wirusów.

Podział ten jest ważny, ponieważ wpływa na trudności w wykrywaniu odpadów, oddzielaniu ich od otoczenia oraz na sposób, w jaki te odpady oddziałują z organizmami żywymi. Nanoplastiki np. mogą łatwo przenikać przez błony komórkowe organizmów, w tym również ludzi, co sprawia, że ich wpływ jest potencjalnie bardziej toksyczny i trudniejszy do kontroli.

Jak powstaje mikroplastik?

Aby przedstawić to, jak powstaje mikroplastik, posłużymy się podziałem wprowadzonym przez badaczy na mikroplastik pierwotny i mikroplastik wtórny.

Pierwotny mikroplastik to drobiny plastiku, które celowo dodaje się do niektórych produktów. Jest stosowany jako surowiec w przemyśle tworzyw sztucznych, tekstyliów syntetycznych, elektroniki oraz w kosmetykach i produktach higienicznych, takich jak mydła, żele pod prysznic, pasty do zębów, balsamy, kosmetyki kolorowe, produkty do pielęgnacji ciała czy lakiery.

Mikroplastik wtórny powstaje w wyniku rozdrobnienia cząsteczek z większych produktów, takich jak opakowania, butelki, opony czy zabawki,  pod wpływem warunków atmosferycznych lub mechanicznego zużycia, np. ścierania.

Gdzie znajduje się mikroplastik? Obecność mikroplastiku w środowisku

Mikroplastik jest wszechobecny i dostaje się do środowiska na różne sposoby. Badania wskazują, że głównym powodem zanieczyszczenia mikroplastikiem są śmieci i niewłaściwe zarządzanie odpadami.

Mikroplastik w glebie

Plastik jest powszechnie używany w rolnictwie do ochrony upraw. Trafia do gleby głównie przez stosowanie nawozów organicznych, takich jak kompost i osady ściekowe, które mogą zawierać duże ilości mikroplastiku pochodzącego z prania odzieży syntetycznej, kosmetyków czy produktów czyszczących. Inne źródła mikroplastiku w glebie to odpady plastikowe rozkładające się na drobniejsze cząstki, a także folia stosowana w rolnictwie do okrywania upraw.

Mikroplastik w powietrzu

Badania potwierdzają, że mikroplastik można znaleźć w powietrzu w wielu miejscach na świecie, zarówno w obszarach zurbanizowanych, jak i na terenach odległych od źródeł zanieczyszczeń. Dzieje się tak, ponieważ może on być przenoszony na dalekie odległości z wiatrem. Jak mikroplastik dostaje się do powietrza? Przykładowo, przez transport drogowy, gdy opony samochodowe ścierają się i drobne cząstki plastiku z nich pochodzące unoszą się w powietrze. Także ubrania z materiałów syntetycznych uwalniają mikroplastikowe włókna podczas prania. Te cząsteczki trafiają najpierw do wody, a potem odparowują.

Mikroplastik w wodzie

Mikroplastik jest także obecny w wodzie. Większe fragmenty plastiku dostają się tam przez nielegalne składowanie lub wyrzucanie śmieci. Ponadto spłukujemy go razem z resztkami kosmetyków, a mikroplastik obecny w ściekach trafia do rzek, a następnie do mórz i oceanów. W oceanach mikroplastik jest także wynikiem spłukiwania cząsteczek ze środków chemicznych i włókien z ubrań wykonanych z tworzyw sztucznych.

Odpady z tworzyw sztucznych są bardzo trwałe i odporne, przez co rozkładają się powoli. Stopniowo rozpadają się na coraz mniejsze cząsteczki. Proces ten przyspiesza środowisko morskie, gdzie na plastik działają takie czynniki jak słona woda, fale (które ocierają plastik o skały i piasek przy brzegu), promieniowanie UV oraz dostęp tlenu.

Czy w wodzie przeznaczonej do spożycia znajdują się cząsteczki mikroplastiku?

Największa ilość mikroplastiku występuje w morzach i oceanach. Jednak wykrywamy go także w rzekach i jeziorach, do których dociera wraz ze ściekami komunalnymi, jak również w wodzie z kranu, ponieważ wciąż nie udaje się go skutecznie usunąć podczas procesu uzdatniania wody.

Jest niewiele badań na temat obecności mikroplastiku w wodzie pitnej. Jedno z takich badań, przeprowadzone przez Kosutha i współpracowników w 2018 roku, wykazało, że w 81% z 159 próbek wody pitnej znaleziono mikroplastik. Badano zarówno wodę wodociągową z 14 różnych krajów (156 próbek), jak i wodę butelkowaną z USA (3 próbki). W Europie mikroplastik wykryto w 72,2% próbek wody z kranu. Cząsteczki te miały różne rozmiary i kształty – od małych fragmentów po włókna pochodzące z materiałów syntetycznych. Badacze zauważyli, że ilość mikroplastiku w wodzie zależy od jej źródła — jest go więcej w wodach powierzchniowych niż w wodach gruntowych.

Badania pokazują ponadto, że mikroplastik znajduje się w wodzie butelkowanej, niezależnie od materiału, z jakiego wykonano opakowanie. Najwyższe średnie ilości mikroplastiku stwierdzono w wodzie przechowywanej w jednorazowych plastikowych butelkach PET, gdzie znaleziono aż 6292 cząsteczki na litr. Dla porównania, w wodzie uzdatnionej wykryto 628 cząstek na litr, a w wodzie z kranu w USA – 9,24 cząstek na litr. Następne badania również potwierdziły obecność mikroplastiku w 93% badanych próbek wody butelkowanej. Może on pochodzić z procesu produkcji, z materiałów, z których wykonane są butelki, lub z maszyn używanych do mycia i napełniania butelek.

Dlaczego mikroplastik jest szkodliwy?

Wiesz już, że mikroplastik jest wszechobecny, być może teraz zastanawiasz się, czy mikroplastik jest szkodliwy dla człowieka?

Odpowiedź brzmi: tak i dzieje się tak z kilku istotnych powodów. Po pierwsze tworzywa sztuczne powstają przez połączenie polimerów (takich jak m.in. polietylen, poliester czy polipropylen) z dodatkami, takimi jak stabilizatory, barwniki, plastyfikatory czy środki przeciwutleniające, które poprawiają ich właściwości. Te substancje są toksyczne  i dostają się do organizmów żywych, w tym ludzi, w wyniku kontaktu z mikroplastikami.

Po drugie, mikroplastiki mogą działać jak nośniki dla innych zanieczyszczeń chemicznych obecnych w środowisku. Mają one dużą powierzchnię w porównaniu do swojej objętości, co sprawia, że łatwo przyciągają i gromadzą różne zanieczyszczenia. Mikroplastik działa wtedy jak „koktajl chemikaliów” albo „koń trojański” dla organizmów żywych, ponieważ przenosi te szkodliwe substancje i ułatwia ich przenikanie do środowiska.

Co „przyciągają „mikroplastiki? Szczególnie łatwo łączą się z:

• metalami ciężkimi, jak ołów czy kadm, które mają zdolność akumulacji w organizmach. Są one często wykrywane na powierzchni drobin mikroplastiku;
• WWA, czyli wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi, które powstają głównie w wyniku niepełnego spalania węgla, ropy naftowej, drewna czy odpadów. WWA są znane z działania rakotwórczego;
• PBDE, tj. polibromowanymi difenylami eterowymi, stosowanymi jako środki przeciwpożarowe;
• PCB, czyli polichlorowanymi bifenylamim, szeroko stosowanymi w przemyśle elektrycznym czy w farbach. Mogą powodować stany zapalne i różne problemy zdrowotne, w tym nowotwory;
• DDT, pestycydem, który był powszechnie stosowany w rolnictwie i do zwalczania owadów. Powodował jednak wyginięcie niektórych gatunków ptaków i innych organizmów. W wielu krajach jego stosowanie zostało zabronione lub znacząco ograniczone.

W porach mikroplastiku znaleziono również niebezpieczne i trudno rozkładające się substancje, takie jak nonylofenol i bisfenol A. Nonylofenol jest stosowany jako przeciwutleniacz, emulgator, dodatek do olejów oraz detergentów do prania i mycia naczyń. Z kolei bisfenol A jest używany między innymi w produkcji opakowań.

Po trzecie, oprócz wielu toksycznych substancji, które mogą przyłączać się do mikroplastiku, istnieje jeszcze inny powód do zmartwień – ryzyko zakażenia mikroorganizmami, które rozwijają się na jego powierzchni. Mikroplastik może być miejscem, gdzie osiedlają się bakterie, co sprawia, że staje się nośnikiem patogenów w wodzie.

Jaki jest wpływ mikroplastiku na organizm?

Zacznijmy najpierw od tego, jak mikroplastik dostaje się do organizmu człowieka. Cząstki mikro- i nanoplastiku są zjadane przez organizmy wodne wskutek mylenia ich z pożywieniem. Znajdujący się w ich przewodach pokarmowych mikroplastik przemieszcza się następnie w łańcuchu pokarmowym i w końcu trafia do układu pokarmowego człowieka.

Mikroplastik wykryto w różnych produktach spożywczych, takich jak:

• sardynki, karp, owoce morza (krewetki, homary), szproty w puszkach
• sól,
• piwo,
• wodorosty,
• miód i cukier.

Jak już wyżej wspomnieliśmy, jest obecny również w wodzie kranowej przeznaczonej do picia oraz w wodach butelkowanych.

Co robi mikroplastik w organizmie? Badania na ten temat nie są jeszcze zakrojone na szeroką skalę, ale na ten moment szkodliwość mikro- i nanoplastiku dla ludzi została już potwierdzona.

Cząstki mniejsze niż 150 μm łatwo przenikają do organizmu i mogą przechodzić z jelit do układu limfatycznego i układu krążenia, a z niego do układu hormonalnego. Mikroplastik może powodować toksyczne skutki, takie jak stres oksydacyjny i uszkodzenie tkanek  oraz wywoływać reakcje zapalne. Jego obecność w organizmie wiąże się również z potencjalnym zakłóceniem funkcji hormonalnych, co może prowadzić do dalszych problemów zdrowotnych. Badania wykazały, że mikroplastik może akumulować się w różnych narządach, takich jak wątroba, nerki czy nawet mózg, co budzi dodatkowe obawy dotyczące jego długoterminowego wpływu na zdrowie.

Jak usunąć mikroplastik z wody?

W pewnym stopniu mikroplastik jest usuwany z wody w procesie uzdatniania, jednak obecnie nie ma w pełni skutecznych metod jego całkowitej eliminacji. Nie ma także przepisów prawnych ustalających dopuszczalne poziomy mikroplastiku w wodzie przeznaczonej do picia. Wiemy zatem, że mikroplastik jest w niej obecny. W jakim stężeniu – to nie jest pewne. Wynika to z braku ujednoliconych procedur analitycznych.

Mając zatem świadomość, że woda z kranu jest zanieczyszczona plastikowymi odpadami, powstaje pytanie: czy da się zredukować ich ilość i ograniczyć szkodliwy wpływ na zdrowie? Odpowiedź brzmi: tak. Rozwiązaniem jest dokładne filtrowanie wody w domu. Na rynku dostępne są filtry redukujące obecność plastiku w wodzie pitnej Pentair Everpure 2FC oraz 2FC-S. To pierwsze filtry, które uzyskały certyfikat NSF, który poświadcza jego zdolność do usuwania mikroplastiku z wody.

Pentair Everpure Filtry 2FC-S /  2FC

Filtry 2FC-S/ 2FC są ultra dokładne: usuwają z wody cząsteczki wielkości do 0,2 mikrona (mikroplastik, zabrudzenia organiczne, bakterie itp.). Wyposażone są w wysokiej jakości filtr przepływowy, który nie powoduje strat wody. Pomimo swoich kompaktowych rozmiarów, potrafią oczyścić aż 22 tysiące litrów wody.

Jak działa filtr Pentair Everpure? Najpierw przeprowadza filtrację wstępną, podczas której usuwa z wody cząsteczki o wielkości do 0,2 mikrona. To właśnie mikroplastik, ale też piasek, muł, rdza, zabrudzenia organiczne, bakterie. Następnie podczas filtracji mechanicznej oczyszcza wodę z pasożytów. Proces kończy filtracja węglowa oczyszczająca wodę z chloru i jego pochodnych, związków organicznych, metali ciężkich i pestycydów. Model 2FC-S dodatkowo redukuje osadzanie się kamienia, jednocześnie pozostawiając w wodzie cenne minerały, takie jak wapń i magnez. Dzięki temu każdego dnia możesz cieszyć się świeżą, zdrową i smaczną wodą, jednocześnie chroniąc siebie i swoich bliskich przed zanieczyszczeniami.

Filtr Pentair EVERPURE to doskonałe rozwiązanie dla domów, biur, restauracji oraz wszędzie tam, gdzie istotna jest najwyższa jakość wody. Możesz kupić sam filtr Pentair Everpure lub zestaw, w skład którego wchodzą: filtr, głowica Pentair 1QL, zawór zintegrowany John Guest, wylewka DeLux do wody filtrowanej (chrom lub satyna ), 3 metry wężyka. Filtry dostępne są w naszej ofercie.

Kawa wolna od mikroplastiku

W naszej ofercie znajdziesz także gotowe kawy cold brew przygotowane na bazie najwyższej jakości ziaren kawy i czystej, pozbawionej mikroplastiku wody. Dzięki zastosowaniu odpowiednio filtrowanej wody, każda butelka naszego cold brew oferuje nie tylko intensywny aromat i głębię smaku, ale także pewność, że jest wolna od plastikowych zanieczyszczeń.

W ofercie posiadamy różne rodzaje kawy macerowanej, przygotowanej na bazie ziaren pochodzących z najlepszych plantacji w Etiopii, Brazylii, Keni, Kolumbii i innych kawowych regionów świata. Znajdziesz u nas także cold brew smakowe, waniliowe lub z owocowymi akcentami. Zapraszamy do odkrywania różnorodności smaków i aromatów parzonych w czystej, pozbawionej szkodliwego mikroplastiku wodzie.

—

Źródła:

1. Review Article Microplastics in water: Occurrence, fate and removal Shaneel Chandra a,b,* , Kerry B. Walsh

2. Exploring correlations between microplastics, microorganisms, and water quality in an urban drinking water source Wenyu Zhao a,b,* , Jinfeng Jiang c , Mengyue Liu a , Tianzi Tu a , Lijun Wang d , Shengwei Zhang

3. Microplastics in drinking water: A review on methods, occurrence, sources, and potential risks assessment☆

Author links open overlay panelLing Yang a, Shichang Kang a b, Xi Luo a b, Zhaoqing Wang

4. Microplastics in water resources: Global pollution circle, possible technological solutions, legislations, and future horizon

Author links open overlay panelSaeed S. Albaseer a 1, Hussein E. Al-Hazmi b 1, Tonni Agustiono Kurniawan c, Xianbao Xu b, Sameer A.M. Abdulrahman d, Peyman Ezzati e, Sajjad Habibzadeh f, Henner Hollert a, Navid Rabiee g, Eder C. Lima h, Michael Badawi i, Mohammad Reza Saeb

5. Emerging pollutants wyzwaniem dla gospodarki wodno-ściekowej, Agata Rosińska, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, 2022